2002 , AKP iktidar olduğunda , 2001 krizi bitmişti. Önlem olarak Hükümet ve İMF ‘’Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı ‘’ yapmıştı. İktisadi konjonktür yükselmeye başlamıştı.
Geldiğimiz 2022 yılında , TL krizi ile başlayan kriz , ağır bir buhrana dönüştü ve maalesef AKP iktidarda kaldığı sürece çıkış umudu yoktur.
1-Durum tespiti ;
- Yİ-ÜFE yüzde 105,1 oldu . Bu Hiper enflasyona doğru bir gidiş olduğunu gösteriyor.
- Türkiye GSYH büyüklüğü olarak Dünyada ilk 20 içinden çıktı , 21 sıraya geriledi.
- Ülke riskini gösteren CDS oranı 650 baz puana çıktı ve dış borçlarda temerrüt riski arttı.
- TL Cumhuriyet tarihinin en düşük değerine indi , halen yüzde 48 oranında daha düşük değerdedir.
- Düşük değerli TL’ ye rağmen 12 aylık dış ticaret açığı 35,6 milyar dolar oldu. Türkiye 2003 -2021 arasındaki 19 yılda , 626,1 milyar dolar cari açık ve 831,5 milyar dolar dış ticaret açığı verdi.
- Doğrudan ve Portföy yatırımları olarak Yabancı yatırım sermayesi gelmiyor, mevcutlarda çıkıyor. Birkaç yıl önce Borsada yabancı payı yüzde 65 iken şimdi yüzde 34’e geriledi .
- Üç büyük Raiting şirketi Türkiye’yi yatırım yapılamaz aşırı spekülatif olarak ilan etti.
- Yerli ve yabancı yatırım yapmıyor. 2021 ilk iki çeyrek haricinde 4 yıldır sabit sermaye yatırımlarında artış eksi değerdedir. Ocak 2002 için açıklanan Atıl işgücü oranı yüzde 23’tür.
- Kurumsal yapı bozuldu, Eğitim ideoloji tuzağına düştü ,devlet parti devleti oldu.
- En büyük sorun da İktidarın hala sorun yok demesidir. Bu göstergelere rağmen sorun yok diyen ve önlem almayan hükümete olan güven de dip yaptı
| 20 SENEDE NEREDEN NEREYE ? | |||
| VERİLER | 2002 | 2022 | |
| YILLIK TÜFE | 29,7 | 54,4 | |
| YILLIK Yİ-ÜFE | 30,8 | 105,1 | |
| 12 AYLIK CARİ AÇIK | 1,5 | 20,2 | |
| 12 AYLIK DIŞ TİC. AÇIĞI | 15,7 | 35,6 | |
| DIŞ BORÇ STOKU | 129 | 455 | |
| İŞSİZLİK ORANI | 10,3 | 11,4 | |
| KRİZLER ÖNCESİNDE 5 YILLLIK BÜYÜME ORTALAMASI | |||
| 1996-200 | 2016-2002 | ||
| BÜYÜME ORTALAMASI | 4,2 | 3,2 |
2-Nereye gider ?
Erken seçim olmazsa , Enflasyon artacak , Büyüme düşecek , işsizlik artacak , dış borçlarda sıkıntı yaşayacağız , takibe düşen krediler artacak , sosyal sorunlar artacaktır. Bu günkü koşullarda 2023 seçimlerine ulaşmak olası görünmüyor.
3-Buhran Neden ve Nasıl geldi ?
- Tek kişilik hükümete gidiş için İktisadi kalkınmanın altyapısı , demokrasi ve hukukun üstünlüğü kaldırıldı.
- Cumhurbaşkanı Erdoğan ; ‘’Devletin Anonim Şirket gibi idare edilmesi lazımdır ‘’ dedi. Öğlede yaptı. Gerçekte ; özel sektör yönetiminde kar maksimizasyonu , devlette ise sosyal fayda maksimizasyonu hedeftir. Devletin görevi , dışsallıkları önlemek , sosyal maliyetleri minimize etmek ve sosyal faydayı yükseltmektir. Ekonomideki kaynakları şirket anlayışı ve özel karlılık için kullanan her iktidar ekonomiyi buhrana sürükler.
- Kaldı ki , şirketlerde de planlama var ve fakat AKP iktidarı planlamayı kaldırdı , günübirlik ve keyfi idare istikrarı bozdu.
- Telekom ve Seka gibi Kamu tekelleri ,et ve balık kurumu gibi fiyat düzenleyici işletmeler özelleştirildi. Oligopol piyasa yapısı oluştu , stokçuluk arttı. Halk daha pahalı gıda ve hizmet alıyor.
- Devlet parti devleti oldu, bütçe popülizm amaçlı kullanılıyor. Bütçeden para dağıtıldı ve fakat iş yaratmak için yatırım yapılmadı. 4 kamu bankası medya satışlarında ve seçimlerde gördüğümüz gibi partizan hedefli kullanıldı.
- Dolar talep garantili Kamu- Özel İşbirliği , yatırım maliyetlerini çok çok artırdı , bütçeyi ipotek altına aldı.
- Bu buhrandan nasıl çıkarız ?
Kim gelecek ? Nasıl düzeltecek ? Muhalefet yapabilir mi ? Bunları büyük veya küçük , çıkar çeteleri kafa karıştırmak için söylüyorlar.
Gerçekte ise kim gelirse gelsin , ekonomik istikrar için niyet önemlidir.
- Siyasetçiler demokrasi ve hukuki altyapıya ve ekonomi yönetimi de ekonomiye bozucu nitelikte müdahale etmeseler ;( söz gelimi Faizlere ekonomik gerekçe dışında müdahale edildiği gibi )
- Devlet parti devleti olmaktan çıkarsa , kurumsal devlet olursa ve devlet imkanları ile popülizm yapılmazsa ,
- Eğitim ideolojik tuzaktan kurtulursa ,
- Özel kişilere , tarikatlara ve AKP vakıflarına gelir ve servet transferi kesilirse ;
- Kamu özel işbirliği yoluyla yapılan kaynak israfı önlenirse ,
Türkiye’nin iç dinamikleri çalışır , panik biter , güven gelir ve krizden çıkarız . Ancak gelir dağılımında bozulma ve AKP’nin yandaşlara yaptığı servet transferinin düzeltilmesi zaman alır.
Nerden bakarsak bakalım , çözüm iktidarın değişmesine bağlıdır.