İyimser veya kötümser yazmakla , gerçeği anlatmak farklıdır. Gerçeği de veriler gösteriyor. Bu verileri farklı yorumlarsanız , asıl o zaman toplumu yanlış yönlendirmiş ve zarar vermiş olursunuz.
Söz gelimi dış borçlarda biz ne dersek diyelim , alacaklı olanlar bizim ekonomiyi bizden çok daha iyi değerlendiriyor. Aksi halde canları yanar. Dahası bu riskleri en önce ekonomi yönetimi görmelidir. Zira teşhis olmadan tedavi olmaz. Biz algı yaratma peşinde iken dünya uluslar arası piyasalarda oluşan verileri görüyor ve değerlendiriyor.
Geçen seneden bu seneye ekonomik dengeler baş döndürücü bir hızla bozuldu. Söz gelimi geçen sene bu vakitler , dış borç göstergeleri kriz boyutunda değildi. İMF raporlarında da Türkiye’ nin dış borçlarını çevirebileciği belirtiliyordu.
DIŞ BORÇ GÖSTERGELERİ :
1.2018 DIŞ BORÇ YÜKÜ : ( DIŞ BORÇ STOKU= 46. 7/ GSYİH = 761) = YÜZDE 61.4
Açıklanan 2018 ilk çeyrek dış borç stoku 467 milyar dolardır. Gayri Safi yurt içi hasılaya oranı yüzde 61.4 tür. Bizim gibi gelişmekte olan ülkelerde dış borçlarda risk sınırı için genellikle yüzde 60 oranı telaffuz edilmektedir. Bana göre böyle bir sınır net bir gösterge değildir. Risk sınırı ülkeye , ülkenin döviz kazanma potansiyeline ve iktisadi konjonktüre göre değişebilir.
2.DIŞ BORÇ REEL YÜKÜ : (7 EYLÜL 2018 TL REEL DEĞERİ = -41.45 )
Merkez Bankası reel kur endeksine göre TL’ nin Döviz sepetine göre yüzde 41.45 oranında düşük değerde olması , Dış borçların TL karşılığını artırdı. Bu kayıp reel olarak hesaplandığı için , Türkiye’nin dış borç TL karşılığı da reel olarak aynı oranda arttı.
Özel sektörün bu yükü karşılamak için hem daha yüksek gelir sağlaması , hem de bu geliri dövize çevirmesi gerekir. Özel sektörün yurt dışında kayıt dışı tasarrufları varsa dış borçlarını ödeyebilir. Ne var ki bu günkü şartlarda bu da zor görünen bir çözümdür.
3.DIŞ BORÇ ÖDEME KAPASİTESİ : 2018 CARİ AÇIK =55/ GSYH= 761 = YÜZDE :7.2
Bu sene ilk 6 ayda cari açık 31 milyar dolar oldu. Yıl sonuna kadar biraz düşme olur. Yıl sonunda tahminen 55 milyar dolara çıkar.
Uluslar arası standartlara göre cari açık / GSYH oranı yüzde 5 sınırından sonra riskli kabul edilmektedir. Türkiye devamlı cari açık verdiği için bu sınır bile yüksektir. Kaldı ki 2018 için yüzde 7.2 olarak tahmin ettiğimiz cari açık oranı , tereddütsüz risklidir.
4.DIŞ ŞOK GÖSTERGESİ :
| İLK 6 AY YABANCI SERMAYE GİRİŞİ | 2017 | 2018 |
| DOĞRUDAN YATIRIMLAR (MİLYAR DOLAR) | 5.1 | 4.9 |
| PORTFÖY YATIRIMLARI (MİLYAR DOLAR) | 17.7 | 0.2 |
Türkiye’ye döviz girişinde portföy yatırımlarında şok bir gerileme olmuştur. 2017 ilk 6 ayında 17.7 milyar dolar olan Portföy yatırımları net girişi 2018 yılının aynı döneminde 02 milyar dolara düşmüş ve dolayısıyla döviz arzı daralmıştır.
5.TÜRKİYE KREDİ RİSK SWAPI ( BAZ PUAN ) EYLÜL 2017 =160.74 2018 = 551.11
Dış borçlarda yüksek riskin en belirgin göstergesi , Uluslar arası piyasalarda 5 yıllık Türkiye tahvilleri için oluşan sigorta risk primi, ( Kredi risk Swapı’ ) dır. Risk Swapı Geçen sene Eylülde 160.74 baz puandan bu sene 7 Eylülde 551.11 baz puana yükseldi.
6.MB RESMİ REZERVLER (MİLYAR DOLAR )
| 2017 TEMMUZ | 2018 TEMMUZ | |
| A-RESMİ VARLIKLAR | 107.6 | 100.7 |
| B-DÖVİZ | 86.5 | 76.9 |
| C-ALTIN | 19.7 | 18.2 |
| D-ŞARTA BAĞLI YÜKÜMLÜLÜK | 63.4 | 57.6 |
| D-(B-D) | 23.1 | 19.3 |
Geçen yıllarda da Merkez Bankasının döviz rezervleri zaten ihtiyaca cevap verecek düzeyde değildi. Bu temmuzda iyice azaldı. Döviz rezervlerinin, güven açısından da psikolojik etkisi oluyor.
7.TÜRKİYENİN RAİTİNGİ
| KURUM | NOT | ANLAMI |
| MOODY’S | Ba3 | ALT ORTA SINIF |
| STANDART AND POOR’S | B+ | SON DERECE SPEKÜLATİF |
| FİTCH | B+ | SON DERECE SPEKÜLATİF |
Standart and Poor’s ve Fitch raiting notumuzu B+ ya indirdi. Bu seviye karşılığı ‘’Son derece Spekülatif ‘’ tir. Türkiye ye borç verecek olanlar , Türkiye tahvillerini alacak olanlar bunların notuna bakıyor.
Sonuç ; Mevcut politikalar ile veya algı yaratarak ,yada iyi temenni olarak bu da geçer diyerek , dış borç riskini atlatamayız. Önlem almalıyız . İnşallah bu veriler dışında bizim bilmediğimiz ve iktidarın düşündüğü normal piyasa ekonomisine ve Mülkiyet güvencesine dayanan çözümler vardır.