Ocak 2024, Gıda TÜFE oranı yüzde 69,71 oldu. Buna karşılık;
- Tarım Ürünleri Üretici Fiyat Endeksi daha düşük yüzde 57,85 arttı. TARIM-ÜFE çiftçinin üreterek piyasaya satışını yaptığı ürünlerin ilk el satış fiyatlarındaki artıştır. Tarım -ÜFE, gıda -TÜFE’ nin çok altında kalıyor.
- Gıda yurt içi Üretici fiyat artışı da yüzde 59,09 oldu. Gıda Yİ-ÜFE, gıda üretim maliyetini gösterir. Demek ki gıdada piyasa satış fiyatı üretim fiyatının çok üstündedir.
- Ocak 2024 Gıda ürünleri yıllık Yurt Dışı Üretici Fiyat Endeksi (YD-ÜFE ) yüzde 61,32 oldu. YD-ÜFE, yurt dışına satılan ürünlerin üretici fiyatlarındaki değişmeyi gösterir ve gıda TÜFE’ nin çok altındadır.
Üretim fiyatları maliyet artışlarını gösterir. Maliyet artışı perakende fiyatların altında olursa , perakende fiyatların da düşmesi gerekir ; düşmüyor , artıyor.
Gıda fiyatları neden artıyor ? sorusuna cevap arayan bir çalışmada ‘’ gıda fiyatlarındaki aşırı artışın nedenleri arasında küresel iklim değişikliği, girdi maliyetlerinin artması, nakliye masrafları, aracı komisyon ve kar marjları, işçilik ve ambalajlama, vergi ve benzerleri gibi giderlerin olduğu ortaya çıkmıştır.’’ Deniliyor.
Girdi maliyetlerin artması ,işçilik ve ambalajlama , vergi ve benzerleri , üretim maliyeti içindedir. Yukarıdaki yurt içi ve yurt dışı ÜFE verileri gösteriyor ki , gıdada üretim maliyetleri perakende gıda fiyatlarının çok altındadır.
Demek ki maliyetler gıda fiyatlarının yüksek olmasını açıklıyor ve fakat vitrindeki fiyatların çok farklı çok yüksek olmasını açıklayamıyor.
Küresel iklim değişikliğinin gıda fiyatlarını artırması da doğru değildir. Çünkü Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım örgütü FAO , 2023 yılı sonunda uluslar arası piyasalarda Gıda fiyat endeksi 2022 yılına göre yüzde 10 düştüğünü açıkladı. O zaman şu soru gündeme geliyor ; Küresel iklim değişikliği yalnızca Türkiye de mi gıda fiyatlarını artırıyor ?
Geriye ; vitrindeki fiyatları etkileyen , nakliye , aracı komisyonu , kar marjları kalıyor.
Nakliye fiyatları yüksektir. Bunun nedeni paralı yolların pahalı olmasıdır.
Söz gelimi ; İzmir’den Bayrampaşa sebze ve meyve haline bir Tır için paralı yol ücreti 2500 liradır. Bir Tır 10 ton domates taşısa kilo başına yalnızca oto yoldan dolayı 25 kuruş biniyor demektir.
Paralı yollar neden pahalıdır ? Hükümetler Kamu- özel işbirliği yoluyla dünyadan farklı bir sistem icat ettiler. Yol veya köprü yapım maliyeti normalin birkaç katına çıktı. Toplum olarak belirli sayıda müteahhide çalışıyoruz. Yani navlunun pahalı olmasının tek sorumlusu hükümetlerdir.
Yine , İstanbul Bayrampaşa sebze ve meyve hali İzmir arası gidiş – geliş yaklaşık 1000 kilometredir. Bir tır 1000 kilometrede 270 litre , 11.610 liralık mazot yakar. 10 ton için kilo başına 1 lira 16 kuruş eder
Mazot fiyatlarının pahalı olmasının nedeni de , akaryakıt üstündeki yüksek vergileridir. Gıda taşıyan araçlarında vergisiz akaryakıt alması gerekir.
Gıda satışında spekültif kar , piyasada rekabet şartlarının çalışmıyor olmasından ve başı bozuk bir piyasa düzeninden ileri gelir. Bu da hükümetlerin yanlış politikalarından kaynaklanır.
Perakende satışlarda kar marjının yüksek olmasının bir nedeni de enflasyonun artacağı beklentisinden kaynaklanır. Çünkü satıcı malımı aynı fiyatla yerine koyamam endişesi ile satış fiyatını yüksek tutar.
Üretim maliyetleri satış fiyatları arasında fark yüksektir ,ama tarımsal destekler , tarım kanununda yazdığı gibi eğer milli gelirin en az yüzde birine çıkarsa , maliyetler ve aradaki fark kapanmasa bile perakende fiyatlar düşer. Ama hükümet 2007 de kendi çıkardığı kanuna uymuyor , Kanunda Milli gelirin yüzde biri olarak sınır konulan tarımsal desteği , milli gelirin 0,44’ü kadar veriyor.
Bu şartlarda , hükümetler fiyat kontrolü’de yapamaz. Zira önce doğru yönetmeyi öğrenmeleri gerekir.