Buhrana dönüşen büyük ekonomik krizler, genellikle ABD’ den Dünyaya yayılmıştır. Arjantin , Asya , Rusya , Türkiye ve Yunan krizleri gibi ülke krizleri ya ülke içinde kalmış veya kısmen yansımıştır. İMF ve Dünya Bankası , Birleşmiş Milletler Kalkınma Fonu , bu gibi ülke krizleri için daha kolay önlem almakta ve yerinde bastırmaktadır.
Krizlerin çoğu ekonomik nedenlerle ; konjonktürel devreler şeklinde ortaya çıkmıştır. Bu gün yaşamakta olduğumuz kriz ise çok farklıdır. Nedeninin farklı olması elbette kriz maliyetlerini değiştirmez. Dahası Dünya Ekonomik nedenlere dayanan krizlere de hızlı önlemler alabilmiştir. Buna rağmen etkileri bir süre devam etmiştir. Bu defa dünya hazırlıksız yakalandı. Ancak kriz yapısal nedenlere dayanmadığı için , virüs biterse Dünya ekonomisi hızlı toparlanır. Ama nerden bakarsak bakalım ; 2020 Dünya ortalama büyüme oranı düşer.
Piyasa ekonomisinde Ekonomik krizlerden kurtulmak mümkün değil. Hatta ekonomik nedenli bazı krizler piyasa ekonomisinin sigortasıdır. Krizler düzeltme sağlarlar. Sovyetlerde planlı ekonomi döneminde kriz olmadı ve ertelendi. Ancak en büyük krizi 1990 yıllarında Sovyet devletleri yaşadı.
ABD’ de yaşanan 1873 , 1929 ve 2008 krizleri bütün Dünyayı etkiledi.
ABD’ de 18 Eylül 1873 ekonomik krizinde Borsalar 10 gün kapalı kaldı. İç savaşın getirdiği yoksulluk devam ederken , fabrikalar üretimlerini artırdı. Düşük talep nedeniyle fiyatlar düştü. Bazı Fabrikalar işçi çıkardı bazı fabrikalar kapandı. Banka kredileri ödenmedi . Birçok banka da battı. Ayakta kalan birkaç banka diğer bankaları ve reel sektör firmalarını alarak finans sektöründe tekel oluşturdular.
1929 Dünya Ekonomik Bunalımı veya Büyük Buhran, 1929‘da başlayan ve etkileri 1930 yılının sonlarında artan ekonomik krizdir.
Buhran, Amerika’dan sonra Avrupa‘ya ; sonrasında dünyanın geri kalan ülkelerine yayıldı. Krizin en büyük maliyeti işsizliği artırmasıdır. Tarımsal üretim de yarı yarıya düşüşler oldu. ABD’ de 4000 banka battı. Borsada sıfıra inen birçok insan İntihar etti.
Bu krizin bazı Rakamlarla Dünyaya maliyeti şöyle oldu ;
- Dünya da 50 milyon insan işsiz kaldı.
- Dünya toplam üretimi yüzde 40 dolayında ve Dünya ticaret hacmi yüzde 65 oranında azaldı.
- Toptan fiyat endeksleri yüzde 40-60 arasında düştü ;
- Hammadde fiyatları yüzde 50 civarında düştü ;
- Sanayi üretimi yüzde 30-40 dolayında geriledi.
En büyük maliyeti de yarattığı istikrarsız ortam ; Hitler ve Mussolini gibi faşist diktatörler doğurması oldu.
2008 – 2009 ABD’ de başlayan Mortgage krizini hepimiz yaşadık.
Bu seferki krizi, ekonomik istikrarın olduğu , yapısal sorunları olmayan ülkeler daha hafif , istikrarsızlığın olduğu , kırılgan ve riskli ülkeler daha fazla sorunla atlatacaklardır.
FED’in faizleri 0-0,25 seviyesine çekmesi , 750 milyar dolarlık tahvil alım planı yapması , İMF’ nin bir trilyon dolar kredi planlaması , Almanya’nın şirketlere 550 milyar dolar kredi kararı , elbette krizin yükünü hafifletecektir. Muhtemelen bütün ülkeler şirketlerin bir kısım vergi borçlarını da erteleyecek ve takside bağlayacaklardır.
Türkiye ye gelince … Türkiye de Merkez Bankası Dün gösterge faizini bir yüzdelik puan düşürdü ve 9,75’e indirdi. Yeni faiz banka kredilerine ne kadar yansır ? Bankalara bağlıdır. Zira geçen seneden özel sektörün yıllık yüzde 24 faiz üstünden ödediği krediler henüz bitmedi.