Serbest bölgeler bulundukları ülkenin siyasi sınırları içinde yer alan, fakat dış ticaret, vergi ve ticari faaliyetler için ülkede sağlanandan daha geniş muafiyet ve teşvikler tanınan alanlardır.
Kağıt üzerinde serbest bölgeler, ülkenin ihracatını artıran, yatırımlar için yabancı sermaye çeken, serbest bölge içinde doğrudan ve ülke içinde dolaylı istihdam sağlayan bölgelerdir.
Türkiye de maalesef serbest bölgeler istismar edildi. Beklenen faydalar sağlanamadı.
I) İstatistikler serbest bölgelerde üretilen malların ihracattan çok, yurt içinde kullanıldığını göstermektedir.
2007 yılında, serbest bölgelerden yurt içine 7.9 milyar dolarlık, yurt dışına ise 5.3 milyar dolarlık mal çıkmıştır.
Yurt içinde satılan mal, yurt dışına çıkan mallardan 2.6 milyar dolar daha fazladır. İhracat amaçlı kurulan serbest bölgeler, yurt içinde mal satan bölgeler haline gelmiştir.
Şimdi bu yasayla getirilen 5000 dolarlık sınır, içeriden daha fazla mal girişi sağlayacak, ancak aynı zamanda karşılıklı anlaşma şekline dönüşecek ve içeriye daha çok mal satmak şeklinde istismar edilecektir.
II) Serbest bölgelerde dış ticaretle ilgili muafiyetler yanında üretime de destek veriliyor. Bu destekleri alarak yurt içinde mal satan işletmeler, yurt içinde faaliyet gösteren diğer işletmelere karşı haksız rekabet yaratmaktadır. Devletin haksız rekabeti önlemesi gerekirken serbest bölgelerde bu haksız rekabet devlet eliyle yapılmaktadır.
İthalat daha çok
III) Serbest bölgeler ihracata değil, ithalata çalışmaktadır. Bu nedenle ülkenin döviz açığı artmaktadır.
2007 yılında serbest bölgelere yurt dışından ithal edilen mallar, yurt içinden bu bölgelere verilen mallardan 5.3 milyar dolar daha fazla oldu. Yani serbest bölgeler daha çok ithal aramalı ve hammadde kullanıyor.
2007 yılında serbest bölgeler yurt dışından 8.3 milyar dolarlık ithalat yaptı. Buna karşılık yurt dışına 5.3 milyar dolarlık mal sattı. Bu yolla 3 milyar dolarlık döviz açığına neden oldu. Bu açık her yıl devam etmektedir.
İstihdam düşük
IV) Üretim için verilen desteklere rağmen yaratılan katma değer düşüktür.
Serbest bölgelerde 2007 yılında yaratılan katma değer, 1.9 milyar dolardır.
VI) Serbest bölgelerde yaratılan dolaylı ve doğrudan istihdam da düşüktür.
Serbest bölgelere verilen teşvikler, halkın cebinden çıkıyor. Buna karşılık serbest bölgeler bu günkü şekliyle istihdam yaratamıyor. Serbest bölgelerde toplam istihdam 53.431 kişidir. Bunların arasında yabancı çalıştırma teşvikinden yararlananlar da vardır. Serbest bölgelerin yurt içinde yarattığı dolaylı istihdam da düşüktür.
Bu bölgelerin istihdam yaratmıyor olmasının nedeni, ağırlıklı olarak ithal aramalı ve hammadde kullanmalarından ileri geliyor.
VII) Serbest bölgeler beklenen şekilde yabancı yatırım sermayesi çekememiştir.
Yabancı reel yatırım sermayesinin oranı toplam yatırımlar içinde yüzde 17.4 ‘tür. Beklenen yararları sağlaması için, serbest bölgelere verilen destekler ve işletmelerin statüsü yeniden belirlenmelidir.