EKONOMİK KRİZİN TOPLUMSAL ETKİLERİ – İSTANBUL ARAŞTIRMASI

Prof. Dr. Esfender KORKMAZ

Başkanlığında yapılan,

EKONOMİK KRİZİN TOPLUMSAL ETKİLERİ

İSTANBUL ARAŞTIRMASI

BASIN BÜLTENİ

24 Mart 2009

A) ARAŞTIRMANIN GEREKÇESİ:

Dünya ekonomik krizinin başlangıcı, Türkiye’de genel seçimlerin yapıldığı 2007 Temmuz ayına kadar gidiyor. 2007 Temmuz ayında, ABD’ de subprime kredi krizi başladı… 2007 Ağustos ayında likidite krizi çıktı… 2007 Eylül ayında, ABD Merkez Bankası (FED), Avrupa Merkez Bankası ve İngiltere Merkez Bankası (BoE) gecikmeli olarak acil likidite sağladı. Sonrası, tüm ülkeler kendine göre önlem geliştirdi. Paketler açıkladı.

Türkiye de kriz konusu, siyasi partilere göre farklı yorumlanıyor. Hükümet tarafı, ekonomik krizden dolayı endişe duymuyor ve etkili, derli toplu ve bir program içinde önlem almıyor.

Krizin gerçek boyutunu bilmeden, doğru teşhis koymadan, bir envanter çıkarmadan, etkili bir önlem almak ta mümkün olmaz.

Merkez Bankasının, bankaları rahatlatmak için aldığı önlemler, talebe yansımıyor. Oysaki krizden çıkışın ilk şartı, halkın satın alma gücünü artırmak ve talep yaratmaktır.  

İstanbul halkının Sosyal ve ekonomik olarak, ne durumda olduğunu bilinmesi krize karşı alınacak önlemler için önemli bir gösterge olacaktır.

B)ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ

Çalışmanın Künyesi

Örneklem Büyüklüğü          İstanbul’da 18 ilçede toplam 1.066 kişiyle görüşüldü.

Örneklem Yöntemi                Orantılı tabakalı,  rastsal tesadüfi seçim (meslek ve cinsiyet kotası)

Hata Payı                               %95 güven düzeyinde hata marjı %3’dür.

Saha Çalışması Tarihi         4 Mart – 12 Mart 2009

Tablo 1. Araştırmanın Yürütüldüğü İlçeler

Avcılar	Beyoğlu	Maltepe
Bağcılar	Fatih	Sarıyer
Bahçelievler	Gaziosmanpaşa	Şişli
Bakırköy	Kadıköy	Ümraniye
Bayrampaşa	Kağıthane	Üsküdar
Beşiktaş	Küçükçekmece	Zeytinburnu

 

Örneklem seçiminde iki aşamalı bir yöntem uygulanmıştır. İlk aşamada tabakalı örnekleme yöntemi uygulanarak, İstanbul ilçeleri içinden İstanbul’un tüm nüfusunu temsil kabiliyeti olan 18 ilçe seçilmiştir. İlçelerdeki denek sayısı, ilçelerin sahip oldukları nüfusa göre oransal olarak hesaplanmıştır. İkinci aşamada ise seçilen ilçelerde meslek ve cinsiyet kotası uygulanmıştır. Meslek kotası ve cinsiyet kotası için Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2008 yılı “meslek dağılımı” ve bu mesleklere göre “cinsiyet dağılımı” verileri kullanılmıştır. Bu şekilde % 3 hata payı ile tespit edilen 1.066 birey, nihai örneklem sayısını oluşturmuştur.

 

 Örneklem Dağılımı

 

 

 

Cinsiyet Dağılımı

 

Meslek Dağılımı

 

C)ARAŞTIRMA BULGULARI

Grafik 1. Ekonomik kriz denince aklınıza ilk gelen şey nedir?

 

İstanbul halkının %59,8’i ekonomik krizin işsizlik, yoksulluk ve geçim sıkıntısı yarattığını düşünüyor. Bireylerin ekonomik kriz algısı, işsizlik ve yoksulluk olarak kendini göstermektedir. Ekonomik krizi işsizlik olarak tanımlayanlar %33’lük bir orana sahipken, krizi yoksulluk ve geçim sıkıntısı olarak açıklayanların oranı %25,8’dir.

Geçim sıkıntısı da bir yoksulluk göstergesi olduğundan ekonomik krizi geçim sıkıntısı olarak algılayanları da işsizlik ve yoksulluk oranlarına eklemek gerekir.

 

Grafik 2. Ekonomik krizden etkilendiğinizi düşünüyor musunuz?

Ekonomik kriz İstanbul halkını ortadan vurdu. Ankette bireylerin %86,9’u Türkiye’de yaşanan ekonomik krizden etkilendiğini ifade ederken, krizden etkilenmediğini söyleyenlerin oranı sadece %13,1’dir.

Grafik 3. Son 1 yıl içinde tanıdıklarınız (aile, arkadaş, akraba, komşu) işten çıkartılan oldu mu?

 

İstanbul halkının son 1 yılda tanıdığı her 10 kişiden yaklaşık 7,67 kişi işten çıkarıldı… Araştırmaya göre son 1 yıl içinde bireylerin %76,7’sinin bir tanıdığı işten çıkartılmıştır. Dolayısıyla bu durum işsizliğin TÜİK’ in 2008 Aralık için açıkladığı %13,6 olan oranından daha yüksek oranlarda gerçekleştiğini göstermektedir.

Grafik4. Kriz nedeniyle piyasada fiyatları düşen mal ve hizmetlerden faydalandınız mı / faydalanmayı düşünüyor musunuz?

 

Ekonomik kriz nedeniyle piyasada çeşitli kampanyalarla talebin canlandırılmak istenmesi piyasada geçici etki yaptı. Halkın %43,7’si bu tür kampanyalardan faydalandığı ya da faydalanmayı düşündüğünü açıkladı.

 

Ancak saha çalışmasının son dönemde otomotiv ve beyaz eşyada yapılan 3 aylık ÖTV indiriminden daha önce yapılmış olması, bu indirimin etkilerini yansıtmamaktadır.

 

Fakat yapılan vergi indirimlerinin sadece belli sektörleri kapsaması, alınan önlemle hedeflenen başarının yakalanması için yetersizdir. Çünkü zaten işsiz kalan, geçim sıkıntısı çeken halkın büyük bir kesimi, bu indirimlerden de faydalanmayacaktır.

 

Grafik 5. Ekonomik krizin çıkmasında ve devam etmesinde en fazla kimi sorumlu görüyorsunuz?

 

İstanbul halkı dışarıdan dünya ekonomisini yönetenleri, içerden ise hükümeti krizden sorumlu görüyor.

Halkın %47,4’ü ekonomik krizden dünya ekonomisini yönetenleri sorumlu tutarken, % 24,9’u hükümeti ekonomik krizin sorumlusu olarak görmektedir. 

 

Grafik 6. Herhangi bir kuruma ya da kişiye borcunuz var mı?

 

 

Araştırmaya göre İstanbul’ luların %70’i borçludur. Borcu olmayanların oranı %30’dur.

 

Grafik 7. Kime/Nereye borçlanıyorsunuz?

 

 

İstanbul’ luların en fazla bankalara borcu var. Kredi kartı borçlusu oranı %44,3 ve banka kredisi alanların oranı %18,5’tir. Toplam bankaya borcu olanların oranı %62,8’dir.

İşsizlik ve yoksulluğun artması kredi kartları ve bireysel kredilerin geriye dönüşünü de risk altında bırakmıştır. 

 

 

Grafik 8. Aylık kredi kartı ödemelerinizi nasıl yapıyorsunuz?

 

 

Kredi kartı borcunun tamamını ödeyenlerin oranı %35,4’tür. Asgari tutardan fazla taksitle ödeyenlerin oranı %26,1’dir. Asgari tutar ödeyenlerin oranı %28,5’tir.

Kredi kartlarında asgari tutar ödeyenler %52 oranı üzerinden akdi faiz ödemektedir. Bu faiz 1 Nisan’dan itibaren %47,52’ye düşürüldü.

Kredi kartı kullanan İstanbul’ luların %10’u ise borcunu hiç ödeyemeyen kesimdir.

 

Grafik 9. Devlet bugün size 500 TL verse bunu nasıl değerlendirirsiniz?

Krize karşı tedbirler arasında tartışılan hediye çeki uygulaması olması durumunda, buna karşı halkın tepkisi incelendiğinde, bireylerin sadece %23’ünün harcamaya yöneleceği gözlenmiştir.  %53’ü ise borçlarını ödemede kullanırım demiştir. Bu sonuç halkın %70’nin borçlu olduğu sonucuyla örtüşmektedir.

Grafik 10. Geliriniz hane halkı ihtiyaçlarınızı karşılıyor mu?

Kriz halkı fakirleştirdi… Halk artık geçinemiyor… Son bir yıl içinde geliriyle hane halkı ihtiyaçlarını karşılayanların oranında büyük bir düşüş gözlenmektedir. 1 yıl öncesinde geliri ihtiyaçlarını karşılayanların oranı %69,3 iken, 2009 başında bu oran %45’e kadar gerilemiştir. Araştırmada ortaya çıkan 24,3 puanlık olumsuz fark krizin getirdiği bir sonuçtur.

Grafik 11. Ay sonunu getirebiliyor musunuz?

Halkın yarısı ay sonunu getiremiyor… Ay sonunu getirebiliyor musunuz? sorusuna hayır diyenlerin oranı %49,5’tir.

Toplumda satın alma gücü yaratabilmek için, kamunun altyapı yatırımlarına daha çok kaynak aktarması, özel yatırımları ve istihdamı teşvik etmesi gerekir.

Grafik 12. Ay sonunu getiremiyorsanız ne yapıyorsunuz?

Geçinemeyen İstanbul halkı, hazırı tüketiyor ve borçlanıyor.

Araştırmada harcamalarımı kısıyorum diyenlerin oranı %35,9, borç alıyorum ve kredi kullanıyorum diyenlerin oranı ise %35,8’dir.

Borç alıyorum                        %35,8

Kredi kullanıyorum               %   5,3

Nakit çekiyorum                    %  1,7  ;

olmak üzere borçla yaşayanların oranı %42,8’e çıkıyor. 

 

 

Grafik 13. Ekonomik kriz hangi harcamalarınızı daha çok etkiliyor, hangi harcamalarınızdan daha çok kısıyorsunuz?

 

 

 Halk boğazından kesiyor… Ekonomik krizin harcamalara olan yansıması, genel olarak tüm harcama kalemlerinde kısıtlamalara gidilmesiyle ortaya çıkmaktadır. Ancak halkın en fazla kısıntıya gittiği harcama kalemleri sırasıyla, giyim (%24,4), gıda (%23,1) ve ısınma, elektrik (%9,6) gibi harcamalardır. Özellikle gıda, ısınma, elektrik, su gibi harcamalarda yapılan kısıtlamalar, zaruri ihtiyaçların kısıtlanması anlamına gelmektedir. Dolayısıyla halkın sağlığını da olumsuz etkileyebilecek bu tür kısıtlamalara gidilmesi endişe verici boyuttadır.

 

Grafik 14. İş bulma umudunuz var mı?

 

İşsizlerin yarısının iş bulma umudu yok…

İşsizler arasında krizden çıkıldığında iş bulacağına inananların oranı %30,8’dir. Krizden çıkılsa da iş bulacağına inanmayanların oranı %21,8’dir.

Krizden sonra geçici işler bulabileceğine inananların oranı ise %21,2’dir.

 

Krizden çıkılsa da İstanbul halkının %43’ü (21,8+21,2) kalıcı bir iş bulacağı umudunu taşımıyor.

 

 

Grafik 15.Türkiye’de krizin etkilerinin ne zaman azalacağını düşünüyorsunuz?

 

 

 

İstanbullular krizin uzun süreceği düşünüyor.

Araştırmaya katılanların %32’si Türkiye’de ekonomik krizin etkisinin devam etmesinin dünyadaki gelişmelere paralel olacağını ifade ederken, % 27,5’i ekonomik krizin etkilerinin uzun süreceğini belirtmiştir.

Öte yandan her beş kişiden birisi  (%19,9) ise Türkiye’nin sürekli kriz içinde olduğunu ifade etmiştir.

 

Grafik 16. Ekonomik krizle ilgili gereken tedbirlerin alındığına inanıyorum

 

 

Halkın %52,2’si ekonomik krizle ilgili tedbirlerin alınmadığına inanmaktadır.

Buna karşın krize karşı tedbirlerin alındığına inananların oranı ise %31,5’dir.

Bu oranlar açıklanan önlemlerin inandırıcı olmadığını gösteriyor.

 

Grafik 17. Krizin yaygınlaşması son günlerde soygun, hırsızlık gibi suçları artırdı.

Kriz depresyona dönüştü… Kriz suç oranını artırdı…

Sosyal içerik kazandı..Toplumsal maliyetleri görünür hale geldi…

Halkın %74,8’i son günlerde artış gösteren soygun, hırsızlık gibi suçları ekonomik krizin toplumsal etkileri olarak görmektedir. Böylece kriz sadece ekonomik yüzünü değil, toplumsal maliyetini, bir sosyal içerik kazanarak göstermeye başlamıştır.

 

Grafik 18. Çevremdeki insanlar kriz dolayısıyla endişeli

 

 

Kriz halkı tedirgin ediyor…

Halkın %79,8’i ekonomik kriz nedeniyle endişe duymakta olduğunu ortaya koymuştur.

İnsanların endişe içinde olması sosyal sorunların boyutunu artırmıştır.

Grafik 19. Son dönemde yakın çevremde çok sayıda esnaf dükkanını kapadı

 

                                                                                                                

Kriz kepenk kapattırdı… Araştırmaya katılan bireyler arasında, son dönemde çevresinde dükkanını kapatan esnaf sayısının giderek arttığını ifade edenlerin oranı %63,1 gibi yüksek bir düzeydedir. Dolayısıyla bu araştırma İstanbul’da her üç kişiden ikisinin esnafın zor durumunda kalmasına ve iflas etmesine şahit olduğunu gösteriyor.

Bu durum ekonomik krizin ücretlilerle birlikte esnafı da aynı derecede olumsuz etkilediğini göstermektedir.

Grafik 20. Kriz sonrasında Türkiye’nin fakirleşeceğine inanıyorum

Halk Türkiye’nin fakirleşeceğine inanıyor…

Halkın %61,8’i ekonomik kriz sonrasında Türkiye’nin fakirleşeceğine inanmaktadır.

 

Grafik 21. Gelecekten umutlu musunuz?

Halk umutlu olmaktan vazgeçmiyor. Ekonomik krize rağmen halk, gelecekten umudunu kesmemiştir. Halkın %46,8’i gelecekten umutlu olduğunu belirtirken, %30,5’i ise umutsuz olduğunu beyan etmiştir.