Türkiye ikinci çeyrekte ( Nisan -Mayıs – Haziran ) GSYH yüzde 9,9 oranında daraldı. Pandemi nedeni ile bütün dünya ekonomileri daraldı. Türkiye büyüme oranı olarak orta sıralarda yer aldı. En az daralan Güney Kore yüzde -2,9 , en çok daralan Peru yüzde -31 oldu. ABD de büyüme – 9,1 , Avrupa Birliğinde ortalama -14,4 ve İngiltere yüzde -21,7 oldu.
Bu sene bizde üçüncü çeyrekte yeniden büyüme ve son çeyrekte ise tekrar daralma bekleniyor.
Öte yandan, 2020 yılı olarak , Merkez Bankası eğilim anketlerine göre GSYH ‘da yüzde -0,6 daralma bekleniyor. Nüfus artış hızı yüzde 1,4 olduğuna göre , demek ki fert başına GSYH yüzde ikiye yakın daralacak . Eğer böyle pandemiyi en az hasarla atlatmış olacağız.
Ama pandemi dışında ekonomik şartlar ağırlaşıyor. İMF’ nin tahimini yüzde eksi beş büyümedir.
Aşağıdaki grafikte , toplam talebin ve toplam yatırımların 2010 yılından beri büyüme oranlarına katkısı yer alıyor. Her ikisinde de sürekli düşme var.
Büyümeye en büyük katkı toplam talepten geliyordu. İç talebe bağlı büyüme olduğu için , talep düşünce büyüme oranı da düştü ve son yıllarda eksiye döndü.
Yatırımların büyümeye katkısı üç senedir ekside kalıyor. Yatırımlarda daralınca işsizlikte arttı. Yerli sermaye yatırım yapmıyor. Doğrudan yabancı yatırım sermayesi ise gelmiyor.
Yerli ve yabancı yatırımlar neden düşüyor ? Düşmeye devam edecek mi ?
1. Mesele faiz maliyeti değil , çünkü reel faiz eksi olduğunda da yatırım yapılmadı. yüksek olduğu dönemlerde de yapılmadı.
2. Avrupa Birliği Türkiye için bir çıpa oluşturuyordu. AB’ den uzaklaşmamız aynı zamanda güven kaybına neden oldu.
3. Gelişmekte olan ülkelerin gelişmesini tamamlayabilmeleri için; Mülkiyet haklarının güvenceye alınması, cinsiyet eşitliğinin sağlanması, ekonomik ilişkilerin düzenlenmesi gerekir. Herkese özgür çalışma hakkı veren sürdürülebilir geçim imkanı sağlayan, hukukun üstünlüğü gereklidir.
Sermaye açısından en büyük sorun Türkiye’nin hukukun üstünlüğü endeksinde son sıralara düşmesidir. Dünya Adalet Projesi, 2019 hukukun üstünlüğü endeksinde; ülkemiz 126 ülke içinde 109 sıradadır.
4. Yabancılar önce sözleşme yaptığı rating kuruluşlarının ülke raporlarına ve notlarına bakıyor. Moody’s , Standart and poor’s ve Fitch’ in Türkiye için notu “son derece spekülatif, yatırım yapılamaz” derecesidir.
5. Fredoom home özgürlük endeksinde Türkiye 2017 yılına kadar kısmen özgür ülke statüsünde iken bu tarihten sonra özgür olmayan ülke statüsüne geriledi. Hatta endekste, son 10 yılda dünya genelinde özgürlüklerin en çok (32 puan)gerilediği birinci ülkenin Burundi, ikinci ülkenin ise (31 puan) biz olduğumuz belirtiliyor.
6. Türkiye Dünyanın en kırılgan ekonomisi olarak ilan edildi. Cari açık, istikrarsız sermaye piyasası ve bu sorunların getirdiği kırılganlık, yatırımları engelledi.
7. Siyasi riskler, terör, yatırım güvenliğini olumsuz etkiliyor. Bunun içindir ki , TL aşırı değerli olmasına ve ithalatın pahalı olmasına rağmen , kimse içerde aramalı ve hammadde üretimi için yatırım yapmıyor ve üretimde ithal girdi kullanılıyor.
8. Planlama kaldırıldı , Merkez Bankasına sürekli siyasi müdahale var. Kimse yarının ne olacağını bilemiyor ve fizibilite yapamıyor. Belirsizlik yatırımların en büyük düşmanıdır.