Dünyada demokrasi endeksi düzenleyen kurumların tamamı, son 20 yılda demokraside düşüş yaşandığını, dünyada otokrasinin arttığına vurguluyor. Bu kurumlar Türkiye’nin de dünyada demokraside en çok kan kaybeden ülkeler arasında olduğunu da söylüyor.
1- Freedom House (Dünya Özgürlükler Evi) 1972 ‘den beri, bütün ülkelerde doğrudan anket yaparak, sivil toplum örgütleri ile görüşerek, demokrasi endeksi düzenliyor. Freedom House 2019 raporunun başlığı ‘’Dünyada demokrasi inişte‘’ şeklindeydi. 2023 raporuna göre de, 2022 yılında dünyada siyasi haklar ve sivil özgürlükler açısından özgür olmayan nüfus oranı artış gösterdi.
2022 yılında; insan hakları ve siyasi özgürlükler açısından dünya nüfusunun yalnızca beşte birinin özgür olduğu anlaşılıyor.
2005 yılında dünya nüfusunun yüzde 46’sı insan hakları ve siyasi özgürlükler açısından özgür statüde iken, 2022 yılında bu oran yüzde 20 ‘ye geriledi.
Yine 2005 yılında sivil haklar ve siyasi özgürlükler açısından dünya nüfusunun yüzde 17,9’ u özgür olmayan statüde iken, 2021 de bu oran yüzde 41 ’e yükseldi.
Dünyada son on yılda demokraside en fazla gerileyen ülkelerin başında eksi 33 puanla Libya geliyor. Dördüncü sırada eksi 29 puanla Türkiye geliyor. Aşağıdaki tabloda ( İnsan Hakları ve Siyasi Özgürlükler olarak; mor renk özgür olmayan, turuncu kısmen özgür ve yeşil renkte özgür ülkeleri gösteriyor.
Fredoom House, 2022 raporunda; Diktatörler ve Otokratlar; ‘’son on beş yılda, kendi siyasi ve ekonomik güçlerinin yanı sıra demokrasilerden gelen baskının azalmasıyla güçlenerek kendileri için daha elverişli bir ortam yarattılar. Otokrasiler ideolojiye ve insan refahına dayanmıyor. Bunun yerine, otokratların suistimalleri üzerindeki kontrolleri en aza indirmeye ve iktidardaki hakimiyetlerini sürdürmeye yönelik ortak çıkarlarına dayanıyor. Bu düzen tarafından yönetilen bir dünya, gerçekte silahlı çatışmalar, kanunsuz şiddet, yolsuzluk ve ekonomik dalgalanmalarla dolu bir düzensizlik olacaktır. Bu tür küresel istikrarsızlık ve güvensizlik, insan yaşamında önemli bir maliyete sahip olacaktır. ‘’ diyor.
Dünyada; Fredoom House dışında demokrasi endeksi yapan iki önemli kuruluşun tespitleri de aynı paraleldedir.
- The Economist ‘in araştırma bölümü Economist Intelligence Unit (EIU)Demokrasi Endeksi
- İsveç merkezli V-Dem Enstitüsü,
Dünyada demokrasinin gerilediğini ve ağır bir tehdit altında olduğunu söylüyor.
2- İntelligence Unit (EIU), Demokrasiyi şekillendiren unsurlar olarak:
- Seçim süreci ve çoğulculuk
- Sivil özgürlükler
- Devlet fonksiyonları
- Politik katılım
- Politik Kültür’ü dikkate alıyor.
EIU’nun değerlendirmesinde ülkeler, ‘tam demokrasi’, ‘kusurlu demokrasi’, ‘hibrit (karışık/melez) rejim’ ve ‘otoriter rejim’ olarak dört kategoriye ayrılıyor. Türkiye, hibrit rejim kategorisinde yer alıyor.
İntelligence Unit’e göre; 2020 Dünya nüfusunun yalnızca yüzde 8,4’ü tam demokrasi, üçte birinden fazlası ise otoriter yönetimler altındadır.
3- İsveç merkezli V- Dem Enstitüsü, her yıl Liberal Demokrasi raporu hazırlıyor. 2022 raporuna göre;
- 2021’de ortalama demokratik haklar 1989 yılı seviyelerine indi. Son 30 yıllık demokratik ilerlemeler yerini otoriterliğe bıraktı.
- Dünya nüfusunun yüzde 70’i, yani 5,4 milyar insan diktatörlükle yönetilen ülkelerde yaşıyor.
- Demokrasi ile yönetilen ülke sayısı 2012 yılında 42 iken 2021 de 34’e geriledi.
İnsanlık zaman zaman otokrasi tuzağına düşüyor. Toplumun demokrasi talebi azalıyor. ABD‘nin Trump‘tan kurtulduğu gibi; demokrasi bilinci olan ülkeler bu tuzaktan çıkabiliyor.