Trump başkanlığı devraldığı 20 Ocak günü dolar endeksi, 109,165 idi. Şimdi 27 Haziran ‘da yüzde 10,9 oranında düşerek, 97,243’a geriledi.(Aşağıdaki Grafik)
TRUMP VE DOLAR ENDEKSİ
1- Dolar endeksi neden düştü?
Dolar endeksinin düşmesi ve doların diğer paralar karşısında değer kaybetmesi, ABD ‘ nin dış ticarette rekabet gücünü artırır. Trump ve ekibinin dolar endeksini bilinçli düşürdüğünü sanmıyorum. Doların değer kaybetmesinin bir nedeni bizzat Trump’a olan güven sorunundan ileri geliyor. Ayrıca;
- Haziran 2025 itibarıyla piyasada Fed’in bu yıl içinde faiz indirebileceği beklentisi arttı.
- ABD ‘de Tüketici güven endeksindeki düşme oldu, PMI (Satın Alma Yöneticileri Endeksi) inde düşme oldu.
- ABD 10 yıllık devlet tahvilleri faizinde de düşme var. 1 Eylül 2023’te 4,933 iken 27 Haziran’da 2025 te 4,242 ‘ye geriledi.
2- Türkiye de üç kur şoku yaşadık.
2021 Ekim ayında aylık ortalama olarak 9,1722 olan Dolar/TL kuru, iki ay sonra 2021 Aralık ayında 26,82 ‘ye yükseldi. Yani iki ayda yüzde 48 oranında arttı. Böylece, 2018’te birinci kur şokundan sonra ikinci kur şokunu yaşamış olduk. Bu şokun tek nedeni iktisat tarihine geçen ‘’ faiz nas ‘’olayıdır.
Aslında Türkiye 2023 seçim sonrasında üçüncü kur şoku da yaşadı. Mayıs ayında aylık ortalama dolar /TL kuru 19,7788 iken, Temmuz ayında aylık ortalama 26,5233 ‘e yükseldi. İki ayda yüzde 33 arttı.
Bu şok bilinçli yapıldı. Türkiye sabit kur rejiminde iken her kriz sonrası devalüasyon yapılırdı… Bu defa da yeni gelen ekonomi yönetimi benzer şekilde kur artışını seçim öncesi sürdürülemeyen döviz baskılamalarının seçim sonrası terk edilmesi yoluyla ve faizleri eksi faizde tutarak yaptı. Bu nedenle MB enflasyon beklentisini de yükseltti.
- Mayıs 2023 ‘te MB gösterge faizi yüzde 8,50 ve TÜFE oranı yüzde 73,50, idi.
- Haziran 2023’te MB gösterge faizi 15,00 TÜFE oranı yüzde 78,62 idi.
- Temmuz ayında Gösterge faizi yüzde 17,50, TÜFE oranı yüzde 79,60 idi.
Yeni gelen ekonomi yönetimi ve Merkez Bankası Mayıs ayında bizim o zaman defalarca söylediğimiz gibi şok faiz artışı yapsaydı, Türkiye üçüncü kur şokunu yaşamazdı ve ayrıca TL krizini çözerdik.
Aşağıdaki Grafikte 2021 sonu ve 2023 Haziran -Temmuz kur şokları görülüyor. Reel faize geçtikten sonra aylık kur artışı aylık TÜFE’ nin altında kaldı.
O zaman TÜFE üstünde reel faiz uygulaması gerektiğini, TÜFE düşüşü ile birlikte Faiz’lerin de düşürülmesi gerektiğini, bu köşede sık sık yazmıştım. Söz gelimi bunlardan bazıları;
22 Haziran 2023 ‘’faiz De Aynı Tas, Aynı Hamam’’;
24 Haziran 2023 ‘’ Spekülasyon Tuzağı Nas ‘’ ;
27 Temmuz 2023 ‘’ MB’ dan Umut Yok ‘’ ;
31 Temmuz 2023 ‘’Faiz Yanlışı Refahımızdan Götürdü ‘’
Aslında krizden çıkış için, istikrar programı yapmak yerine, rutin orta vadeli programa bel bağlamak zaten bir krizden çıkış politikası olamazdı.
3- Türkiye de dolar nereye gider?
Yukarıda açıkladığım kur şokları da gösteriyor ki, bizde ekonomi aşırı kırılgandır, siyasi, sosyal ve ekonomik riskler yüksektir, bu nedenlerle Dünyadan ve dolar endeksinden ayrışmış durumdayız.
MB 2003 Temel yılı ve TÜFE bazlı reel kur endeksine göre, Mayıs 2025 ‘te TL, bir Euro- bir Dolardan oluşan döviz sepetine karşı, yüzde 28,29 oranında daha düşük değerdedir. Bu nedenle TL daha fazla değer kaybetmez görünüyor. Ama Reel kur endeksinde baz yılı çok eskide kaldı. Birde dolar da TL gibi, piyasada – alışverişte kullanılıyor. Bazı fiyatlar dolar cinsinden de arttı. Merkez Bankası ise dış ticaretimizin yüksek olduğu ülke paralarına göre reel kur endeksi hesaplıyor.
Kur dengesi için en doğru sonuç TL’nin, TL enflasyonu eksi dolar enflasyonu kadar artmasıdır.
Netice olarak, aksak piyasa şartları da olduğu için TL’/dolar denge kurunu ve TL’nin gerçek değerini bilmiyoruz.
4- Dolar /TL kuru Beklentileri nelerdir?
5- Riskler nelerdir?
- Enflasyon kronikleşiyor.
- Cari açık artıyor.
- Rezerv Yetersizdir. MB’nin döviz satarak kurları tutması zordur.
- Dünyada Kredi Temerrüt Risk primi (CDS) oranının en yüksek olduğu ülke, Mısır 504,06 ve ikinci sırada Türkiye 301,82 gelmektedir. CDS oranları, bizden sonra Güney Afrika’da 191,65 ve Brezilya da 152,09 ‘dur.
- Özel sektörün ve tüketici kredilerinde dönmeyen krediler arttı. Bankalar zora girebilir.
- Kalan vadeye göre Türkiye bir yılda 223 milyar dolar dış borç ödeyecek. Krediler dönmezse, döviz krizi olur.
- Türkiye istikrar sorununu çözmek için hala bir istikrar programı yapmadı.
- Sıcak para çıkıyor.
- En büyük risk siyasi risktir.
Hükümet, siyasi riskleri düşürme programı yapmazsa, tutuklamalar devam eder ve CHP kurultayı iptal edilirse, yabancı sermaye çıkışı hızlanacak, Türkiye’den döviz çıkışı hızlanacak, ekonomide daralma ve dönmeyen krediler artacak ve yeni bir kur şoku yaşayacağız. O zaman dolar kuru her yıl sonunda durumda 60 lira ve üstünde olur. Bu gidişe bir çözüm bulursak, o zaman tahminlere paralel olarak dolar kuru 50 lira dolayında gerçekleşir.