Hazine ve Maliye Bakanlığı, 9 aylık bütçe uygulamasını açıkladı. 9 ayda 658.8 milyar lira harcama yapıldı. 9 ayda bütçenin yüzde 11.5 ‘i kadar 68.1 milyar lira bütçe açığı oluştu.
Genel olarak eğer piyasada aşırı yetersizlikler yoksa, güven sorunu yaşanmıyorsa, durgunluk dönemlerinde bütçe açıkları, ekonomide canlanma yaratır. Bu nedenle konjonktüre göre bütçe politikası, açık vermeyi de hedefleyebilir. Bizde sistem çalışmadığı ve güven sorunu olduğu için bütçe açıkları da ekonomide canlanma yaratmıyor.
9 aylık uygulamada, doğrudan katma değer yaratan ve doğrudan büyümeyi etkileyen, personel harcamaları gibi faktör gelirleri, yatırımlar ve mal ve hizmet alımlarının payı yüzde 45 tir.
Yalnızca toplam yatırımların payı yüzde 7.1’dir. Bu gün büyümenin ve işsizliğin dibe vurmasının bir nedeni de kamu yatırımlarının düşük olmasıdır. Gerçekte bu yatırımların payının en az yüzde 20 olması gerekirdi. Kamu altyapı yatırımları, özel yatırımlarını da teşvik eder. Yatırım hacmini artırır.
Bu gün yapıldığı gibi, bütçe yerine bütçeyi borçlandırarak, kamu özel işbirliği ile yapılan altyapı yatırımları aynı kapıya çıkmaz. Zira bu yolla yapılan Dünya’nın en pahalı yolları yatırım ve üretim maliyetlerini artırır ve yatırımları caydırır.
Dahası, kamu yatırımları ile cari harcamalar arasında optimal bir denge olmalıdır. Aksi halde, söz gelimi öğretmen olur, okul olmaz veya okul yatırımı olur öğretmen olmaz. Kaynak israfı oluşur.
Transfer harcamaları devlet eliyle satın alma gücünün özel kesim veya sosyal tabakalar arasında el değiştirmesi demektir. Bu yolla vergi verenlerden devlet yardımı alanlara kaynak aktarılmış olur. GSYH’yı dolaylı yoldan etkiler.
Elbette, her ülkede sosyal amaçlı transferler vardır ve gereklidir de… Zira sosyal transferler gelir dağılımının aşırı bozulmasını ve sosyal sorunları önler. Ne var ki biz de iş popülizm harcamalarına dönüşmüş… Bütçede, transferler içinde:
Hane halkına yapılan transferler 4.2
Hane halkına yapılan diğer transferler 13.4
Sosyal amaçlı transferler 13.0
Milyar lira olmak üzere yapılan yardımlar, 30.6 milyar lira oldu.
Bir karşılaştırma yaparsak aynı 9 ayda tarımsal destekler toplamı 13.4 milyar lira oldu.
Bütçe ile yapılan yardımların bir kısmı ile devlet doğrudan yatırım yapsaydı veya bölgesel yatırımlarda sermaye koyarak öncülük etmiş olsaydı, bu gün 6 milyon 970 bin olan fiili işsiz sayımız olmazdı.
Faiz harcamalarının transfer yönü reel faize bağlı olarak değişir. Eğer devlete borç verenler reel faiz alıyorsa devletten borç verenlere eksi reel faiz varsa, borç verenlerden devlete gelir transfer edilmiş olur. Devlet borçlarında eksi reel faiz gizli vergi etkisi yapar.
Öte yandan 9 ayda bütçe gelirleri içinde vergi gelirlerinin payı azalmış, cezaların payı artmıştır. Eksi büyümenin olduğu bir ekonomide vergi gelirlerinin azalması doğaldır. Cezaların artması ise, devletin yakaladığını yolması demektir.
Sonuç; Yıllarca mali disiplin diye tutturduk. İktidar faiz dışı bütçe fazlası artı diye propaganda yaptı. Muhalefet bütçe açığı arttığında kıyamet kopardı. Bunların hepsi aldatmaca. Önemli olan bütçe kaynaklarının en etkin ve verimli kullanılmasıdır. Bütçenin transfer bütçesi değil iş bütçesi olmasıdır.